Praktijkvoorbeelden ambulante onvrijwillige zorg

Welke eisen gelden voor onvrijwillige zorg buiten de accommodatie en waar ligt daarin de grens?

Voor het verlenen van onvrijwillige zorg buiten de accommodatie (bijvoorbeeld in een kleinschalige woonvorm, op de dagbesteding of bij de cliënt thuis) gelden de eisen van de Wet zorg en dwang en de extra eisen van het Besluit zorg en dwang. De grens voor het verlenen van onvrijwillige zorg buiten de accommodatie is bereikt wanneer de zorgaanbieder van mening is dat deze zorg hier niet verantwoord kan worden geleverd. Bijvoorbeeld omdat de veiligheid van de cliënt en /of van de medewerker niet voldoende kan worden gewaarborgd, of omdat de omgeving hiervoor niet geschikt is.

Zijn zorgaanbieders verplicht om onvrijwillige zorg te leveren buiten een accommodatie?

Nee. Een zorgaanbieder is vrij om af te wegen of hij in staat is onvrijwillige zorg op verantwoorde wijze te leveren buiten een accommodatie. De cliënt heeft geen recht op onvrijwillige zorg buiten een accommodatie. Wanneer de zorgaanbieder van mening is dat hij deze zorg niet op verantwoorde wijze kan leveren, kan hij hiertoe ook niet worden verplicht.

Wie kan in de ambulante setting een zorgverantwoordelijke aanwijzen en op welk moment?

De zorgaanbieder maakt in het algemeen de afweging of zijn organisatie onvrijwillige zorg verantwoord kan aanbieden; hij is daartoe niet verplicht.

De Wet zorg en dwang bepaalt dat de zorgaanbieder voor iedere cliënt die onvrijwillige zorg krijgt een  zorgverantwoordelijke aanwijst. De zorgaanbieder beslist uiteindelijk zelf wie hij als zorgverantwoordelijke aanwijst. Dit is afhankelijk van de situatie en context. Als bijvoorbeeld de (onvrijwillige) zorg complex is, ligt het in de rede dat hier een zorgverlener van hoger niveau als zorgverantwoordelijke bij wordt betrokken. Overigens neemt de zorgverantwoordelijke uiteindelijk nooit in haar/zijn eentje beslissingen over dwang, maar gezien het stappenplan altijd tenminste na multidisciplinair overleg en nadat dit door de Wzd-functionaris is getoetst. De zorgverantwoordelijke is diegene die de onvrijwillige zorg coördineert voor de cliënt. Er wordt op dat moment door zorgverleners gekeken wie logischerwijs de rol van de zorgverantwoordelijke op zich neemt.

Kan de huisarts onvrijwillige zorg inzetten?

Indien de zorgaanbieder (dit kan dus ook een huisarts zijn) en de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet tot overeenstemming komen over vrijwillige zorg, moet de zorgaanbieder wanneer onvrijwillige zorg toch noodzakelijk is, (en overeenstemming dus niet bereikt kan worden) het  stappenplan doorlopen. Doel van het stappenplan is om de situatie van de cliënt goed te  analyseren, alle alternatieven voor vrijwillige zorg multidisciplinair worden bekeken, en in bepaalde situaties onafhankelijke deskundigheid wordt ingeschakeld. Dit stappenplan en de daarin voorziene overleggen zijn erop gericht onvrijwillige zorg zoveel als mogelijk is te voorkomen. In situaties dat de conclusie is dat gedwongen zorg toch noodzakelijk is, dient het uitgangspunt te zijn dat deze zorg altijd zo kort als mogelijk is te laten voortduren en zo snel als mogelijk is weer af te bouwen. Bij onvrijwillige zorg in de ambulante setting moet altijd worden meegewogen of het nog verantwoord is om de onvrijwillige zorg in de  woonsituatie toe te passen.

Als de familie domotica inzet, bijvoorbeeld dwaaldetectie, in de thuissituatie, is dan de Wet zorg en dwang van toepassing?

De Wet zorg en dwang is alleen van toepassing op beroepsmatige zorgverleners. Wanneer domotica, bijvoorbeeld dwaaldetectie, door de familie van de cliënt wordt ingezet is de Wet zorg wen dwang niet van toepassing. Het kan voorkomen dat een thuiszorgorganisatie domotica inzet, bijvoorbeeld op verzoek van de familie.

Als de zorgverlener domotica inzet, bijvoorbeeld dwaaldetectie, in de thuissituatie, is dan de Wet zorg en dwang van toepassing?

Indien een client zich verzet tegen het inzetten van domotica is de Wzd wel van toepassing, als de maatregel door een beroepsmatige zorgverlener wordt ingezet. Er is dan sprake van onvrijwillige zorg: het uitoefenen van toezicht op de cliënt.

Als we als thuiszorgorganisatie besluiten geen onvrijwillige zorg te leveren, hoe moeten we hier mee omgaan met de cliënten?

Indien een organisatie besluit geen onvrijwillige zorg te bieden in de thuissituatie van de cliënt is het van belang hier het gesprek over aan te gaan met de cliënt, diens naasten en andere betrokken hulpverleners. Dit gesprek kan onder meer gaan over vrijwillige alternatieven en over de haalbaarheid om in de thuissituatie te blijven wonen. Indien blijkt dat de inzet van onvrijwillige zorg noodzakelijk en de meest passende oplossing is ter voorkoming van het ernstig nadeel, dan zal de cliënt moeten worden opgenomen in een accommodatie, of kan een andere zorgaanbieder worden gezocht die wel in staat is om de benodigde zorg in de thuissituatie te leveren.

Moet voor het afsluiten van de voordeur of afdelingsdeur het stappenplan van de Wzd gevolgd worden?

Er is sprake van beperking van de bewegingsvrijheid als een cliënt op een gesloten afdeling of achter een gesloten voordeur moet verblijven, of als hij een locatie niet zelfstandig mag verlaten, omdat de voordeur op slot zit, of dat hij altijd eerst toestemming moet vragen om naar buiten te mogen. Ten slotte valt hier ook onder: als een cliënt in het kader van zijn zorgplan (dus niet vanwege huisregels) niet in een bepaalde ruimte mag komen. Zie ook de factsheet onvrijwillige zorg .

Bij beperking van de bewegingsvrijheid wordt het stappenplan gevolgd, als de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich verzet. Daarnaast moet het stappenplan ook worden gevolgd, als een cliënt zich hier niet tegen verzet en /of zijn vertegenwoordiger hier mee heeft ingestemd.

Als in de huisregels wordt opgenomen dat de voordeur bijvoorbeeld ’s avonds na tien uur op slot gaat, geldt dit niet als beperking van de bewegingsvrijheid. Als de maatregel logisch, noodzakelijk en algemeen maatschappelijk aanvaardbaar is en voor iedereen binnen de locatie geldt, kan deze worden opgenomen in de huisregels. Het afsluiten van de huisdeur na tien uur ’s avonds zal immers bedoeld zijn met het oog op de veiligheid en ordelijke gang van zaken binnen de accommodatie. Huisregels mogen niet worden gebruikt om onvrijwillige zorg in op te nemen.